3. Бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээг дэмжих үзэл баримтлал
Өмнө нь тайлбарласан боловсролын төрөл бүрийн хэлбэрүүд нь бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээний үзэл баримтлал болсон "хүүхдийг халамжлах онолыг дагах" буюу "хүүхдийн халамж, боловсролын эрх чөлөө" гэж нэрлэгддэг хандлагыг үндэс сууриа болгодог. 1989 онд Цэцэрлэгийн сургалтын дүрэмд нэмэлт өөрчлөлт орсноор энэхүү үзэл баримтлал үндэсний бодлого болж өргөжсөн юм. Үүний шинж чанарыг дараах байдлаар ойлгодог. Үүнд:
• Хүүхэд эрх чөлөөг мэдэрч байх үедээ илүүтэй чадвартай болж өсч хөгжиж байдаг.
• Хүүхэд цэцэрлэгийн орчинд эд зүйлс, хүмүүстэй харилцаанд орж өсч хөгждөг. Орчиндоо хүмүүс болон эд зүйлстэй чөлөөтэй харьцаж байх нь хамгийн чухал. Үүнийг "орчноосоо суралцах" гэж нэрлэдэг.
• Багш хүүхдийг дэмжихэд хүчин зүтгэнэ. Шууд бус дэмжлэгт "орчныг нь бүрдүүлж өгөх" гэсэн ойлголт байдаг бол шууд дэмжлэгт "хүүхдэд туслах" багтана.
• Багш, хүүхдийн найрсаг харилцаа нь бага насны хүүхдийн боловсролын үндэс суурь юм.
• Хүүхэд хоорондын харилцаа нь хоёр, гурваараа нийлэхээс эхэлж аажмаар нийт бүлгийнх нь болж өргөждөг.
• Тоглох болон өдөр тутмын үйл явцаар хүүхэд хүмүүний үүрэг, харилцаанд суралцаж байдаг.
Багш бага насны хүүхдийн боловсролд хүүхдийн үйл ажиллагааны гол субьект байдаг учраас хүүхдийг үнэ цэнээ мэдрэх явцад дэмжлэг үзүүлж эрмэлзэл, илэрхийллээ таньж мэдэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Японд "сургуулийн өмнөх боловсролын гурван үйл ажиллагааны онол"-ыг хэрэглэхдээ бага насны хүүхдийн боловсролын өөр бусад олон асуудлыг анхаарч үздэг. Энэ онолоор бага насны хүүхдийн боловсролын агуулгыг сурганы гурван түвшинд хуваадаг. Нэгдүгээр түвшин нь “амьдралын суурь үйл” бөгөөд хүүхдийн өдөр тутмын амьдралын суурь болж байдаг чөлөөт тоглоом, сургалтын заавар элементүүдээс бүрддэг. Хоёрдугаар түвшин нь “гол үйл ажиллагаа” бөгөөд бага болон сургуулийн өмнөх насанд гол байр суурь эзлэдэг тоглоом, жүжигчилсэн тоглоомын үйл ажиллагааг хэлнэ. Тус түвшинд улирлын, тэмдэглэлт үйл ажиллагаа, "бүтээл"-д суурилсан бүлгээр тоглож үзүүлэх ажлууд багтдаг. Гуравдугаар түвшин нь “системтэй сурах үйл ажиллагаа” бөгөөд үүнд байгаль, тоо, эзэлхүүн, геометрийн ухаан, хэл, үсэг. баримлын шавраар бүтээл хийх, хөгжим зэрэг багтдаг. Эдгээр үйл ажиллагаагаар хүүхдийн тоглоомын төрөл, өдөр тутмын амьдрал нь баяжиж, тэднийг хөгжүүлж байдаг. Эдгээр гурван түвшин нь хүүхдэд зааж сургах, хүүхдийн үйл ажиллагааг хэрхэн зохион байгуулах тал дээр нэлээд ялгаатай боловч огт өөр, салангид зүйлс биш юм. Сургалт нь хүүхдийн ердийн тоглох үйл явцаас эхлэл авдаг ба тоглоомыг бага багаар сургалтын үйл ажиллагаа болгон өргөжүүлэх, эсхүл өөр бусад арга замаар холбоно. Үйл ажиллагааг “тоглоом”, “даалгавар”, “бүтээл” гэж ангилан өөр өөр цагт явуулдаг ч өргөн утгаараа эдгээр нь хоорондоо уялдаа холбоотой зүйлс юм.
Өнөөгийн Япон оронд бүлгийн харилцааны хөгжилд тулгуурласан болон хүүхэд төвтэй бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээний хэлбэрүүдийг хослуулан хөгжүүлэх, эдгээрийн шилдэг аргуудыг хэрэглэх хандлага түгээмэл байна.
4. Бага насны хүүхдийн боловсролын байгууллагын бүтэц
Цэцэрлэгийн бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээний агуулгыг Боловсрол, соёл, спорт, шинжлэх ухаан, технологийн яамнаас эрхлэн гаргасан Цэцэрлэгийн сургалтын журмаар зохицуулдаг бол өдөр өнжүүлэх төвүүдийн үйл ажиллагаа нь Эрүүл мэнд, хөдөлмөр, нийгэм хамгааллын яамнаас баталсан Өдрийн асаргаа сувилалын журмаар зохицуулагддаг. Эдгээр журамд бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээний адил төстэй талууд бий. Барилга, байгууламжийн хувьд харин хатуу мөрдөх ёстой тодорхой стандарт байдаг. Гэвч мөн албан ёсны зөвшөөрөлтэй өдөр өнжүүлэх төвүүдэд тавигддагаас арай хөнгөн шалгуураар өдөр өнжүүлэх төвүүдийг байгуулах боломж бас байна.
Цэцэрлэг, өдөр өнжүүлэх төвийн аль аль нь улсын ба хувийн хэлбэртэй байж болдог. Улсын цэцэрлэг, өдөр өнжүүлэх төвүүдийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүжүүлдэг бол хувийн цэцэрлэг болон төвүүд нь хүүхдүүдийн асран хамгаалагчдаас төлбөр авах, засаг захиргаанаас татаас авах зэргээр санхүүждэг.
Улсын цэцэрлэгийг хотын захиргааны боловсролын хороо хариуцах бөгөөд тэдний мэргэжилтэн бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар зөвлөгөө өгдөг. Хувийн цэцэрлэгийг хотын захиргааны хувийн сургуулийн хэлтэс хариуцах ба арга зүйг сайжруулах сургалтын ихэнхийг хувийн сургуулиудын бие даасан бүлэг явуулдаг. Хэдийгээр хувийн сургуулиуд нь цэцэрлэгийн багш нарыг сургах үүрэг хүлээдэггүй ч цэцэрлэгүүдийн дунд төрөл бүрийн түвшний сургалтыг явуулдаг. Багш нарын сургалтыг хариуцан хийж буй эдгээр зөвлөх болон мэргэжилтнүүд нь ихэвчлэн өмнө нь цэцэрлэгийн багш байсан хүмүүс бөгөөд эргээд цэцэрлэгт багшлах нь түгээмэл байдаг.
5. Бага насны хүүхдийн боловсролын багшийн хөгжил, сургалтын бүтэц
(1) Бага насны хүүхдийн багш бэлтгэх тогтолцоо
Цэцэрлэгийн багш нар Засгийн газраас баталсан гурван стандартын аль нэгийнх нь дагуу багшлах эрхийн гэрчилгээ авсан байх ёстой. Ахлах сургуулиа төгсөөд хоёр жилийн мэргэжлийн сургууль болон коллеж төгссөн багш 2-р зэргийн гэрчилгээ авдаг. Их сургуулийн дөрвөн жилийн сургалтыг дүүргэсэн бол 1-р зэргийн гэрчилгээ авна. Харин түүнээс дээд шатны сургуульд буюу магистрийн хөтөлбөрт сурч байгаа хүн “Мэргэжлийн гэрчилгээ” авна. Өөр өөр ангиллын гэрчилгээтэй ч багш нарын цалин болон бусад асуудалд бараг адилхан нөхцөлтэй ханддаг. Өмнө нь ихэвчлэн 2-р зэргийн гэрчилгээтэй багш нар байсан бол 1-р зэргийн гэрчилгээтэй багш нар аажмаар нэмэгдэж нийт багш нарын тал хувь нь ийм зэрэгтэй болоод байна. “Мэргэжлийн гэрчилгээ”-тэй багш нар өнөөг хүртэл цөөхөн байна. Ийнхүү Япон улсад багш нар ахлах сургуулийн дараах хоёр жилийн сургалтаас эхлээд магистрийн зэрэг хүртэл харьцангуй өндөр түвшний мэргэжлийн боловсролтой болдог.
Багшийн хөгжлийн сургалт, сэдэв зэрэг нь засгийн газраас батлагдсан холбогдох хуулиудаар зохицуулагдана. Заах багш нарыг ч мөн мэргэжлийн шалгалт өгсөн байхыг шаарддаг. Сургалтын хүрээ, хичээлийн тоо нь дунд сургуулийн багш нарынхтай ихээхэн адил төстэй.
(2) Бага насны хүүхэдтэй ажиллах багшийн сургалтын аргазүй
Улсын болон хувийн цэцэрлэгийн шинэ багш нар туршлагатай зөвлөгч багшийн удирлага дор нэг жил ажлын байрандаа дадлага хийдэг. Улсын цэцэрлэгт бол арван жилийн ажлын туршлагатай багш нар тусгай хөтөлбөрөөр сургалт явуулдаг. Бусад төрлийн сургалтын хөтөлбөрүүд улсын болон хувийн цэцэрлэгт энгийн ажлын өдөр, амралтын өдрүүдэд явагдаж байдаг. Эдгээр сургалтад бараг бүх багш нар хуваарийн дагуу ээлжлэн бүрэн хамрагддаг. Тийм учраас бага насны хүүхдийн халамж, боловсролыг хэрэгжүүлэхэд санхүүгийн төдийгүй багшийн сургалтад захиргааны дэмжлэг их байдаг. Ажилдаа дуртай багш нар бол бакалаврын дараах сургалтад хамрагдах, бүлгийн хичээлд оролцохын тулд долоо хоногийн амралтын өдрүүдээ зориулан шөнө хугаслан суралцаж байдаг.
(3) Төлөвлөгөөт судалгаа, илтгэлийн тогтолцоо
Боловсрол, соёл, спорт, шинжлэх ухаан, технологийн яам, хотын удирдах газрууд, хувийн сургуулиудын бие даасан бүлгийн хороо зэргээс цэцэрлэгүүдэд “төлөвлөгөөт судалгаа” хийх төрөл бүрийн сэдвийг санал болгодог. Улсын цэцэрлэгүүд бол иймэрхүү судалгааны төслүүдийг ойр ойрмогхон авдаг. Судалгааны төслийг авсан цэцэрлэг нь засгийн газрын санхүүжилтээр өөрсдөө болон эсхүл их сургуулийн багш зэрэг гадны лекц уншдаг хүмүүсийн тусламжтайгаар цуврал хичээл явуулж, судалгааны үр дүнгийн талаар илтгэл бичиж танилцуулга хийдэг нь цэцэрлэгүүдийн үйл ажиллагаа, арга зүйг сайжруулж байдаг. Хотын удирдах газраас хийлгэдэг судалгаа нь ойр орчмын цэцэрлэгүүдэд үр дүнтэй сургалт явуулах сайхан боломж байдаг бол Боловсрол, соёл, спорт, шинжлэх ухаан, технологийн яамнаас явуулдаг судалгаа нь төслийн үр дүнг сонирхож буй багш нар Японы аль ч хэсгээс оролцох боломжтой байдгаараа онцлогтой.
Ажилдаа дур сонирхолтой багш нар 4,000 гаруй гишүүнтэй Японы бага насны хүүхдийн халамж, боловсролын судалгааны нийгэмлэгт элсдэг. Гишүүдийн талаас илүү хувийг цэцэрлэг, өдөр өнжүүлэх төвийн багш нар эзэлдэг. Тэд мэргэжлийн сургууль болон их, дээд сургуулийн хамтрагч нартайгаа нэгдсэнээр өөрсдийн хийсэн судалгааг танилцуулах зэргээр хамтран ажиллаж мэргэжлээрээ өсөн дэвжиж байдаг. Энэ бол цэцэрлэгийн багш нараас өөрийн ажил үүрэгтэй холбогдолтой судалгаа явуулах тогтолцоо юм.
(4) Бага насны хүүхдийн боловсролыг үнэлэх, сайжруулах цэцэрлэгийн дотоод тогтолцоо
Олон цэцэрлэг бага насны хүүхдэд үзүүлж буй халамж, боловсролын үйлчилгээнийхээ үр дүнг байнга үнэлж, сайжруулж байдаг. Анги даасан багш нар өөрсдийн ажилд үнэлгээ хийж, өдрийн тайлан бичиж, дараа өдрийн болон цаашдын үйл ажиллагааны төлөвлөгөө гаргаж бэлтгэлээ хийдэг.
Бага насны хүүхдийн халамж, боловсролын үйлчилгээг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаарх хурал, зөвлөгөөнөөр цэцэрлэгийн эрхлэгч, ахлах багш нар бусад ажилтандаа заавар өгдөг. Түүнчлэн нэг багшийн үйл ажиллагаанд ажиглалт хийж дүгнэн хэлэлцэх эсхүл видео бичлэг хийж хамтдаа үзэн түүний давуу болон сул талын талаар харилцан ярилцдаг туршлага олон цэцэрлэгт бий болжээ.
Цэцэрлэгийн бүлгүүдээс гаргадаг товхимлууд, багш нарт зориулсан мэргэжлийн сэтгүүлүүд бага насны хүүхдийн халамж, боловсролтой холбоотой төрөл бүрийн мэдээ, мэдээлэл, багшлах аргууд, тоглоом, тоглох хэрэгслийн тухай шинэ бүтээлч санаа түгээхээс гадна хэвлэлийн газрууд ч шинэ зурагтай ном хэвлэх зэргээр тус салбарын үйлчилгээг сайжруулахад бүгд хувь нэмэр оруулж байна.
(5) Бага насны хүүхдийн боловсролыг дэмжих туслалцаа, үйлчилгээ
Багш бэлтгэдэг сургууль болон их дээд сургуулийн багш нараас сургалт явуулах санаачлага гаргах, цэцэрлэгүүдээр явж ажиглалт хийх, ажиглалтын үр дүнг багш нартай ярьж хэлэлцэх, зөвлөгөө өгөх зэргээр бага насны хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээг дээшлүүлэхэд оролцох боломж их бий.
Энэ төрлийн зөвлөгөө өгөх, зөвлөн туслах үйлчилгээг их сургуулийн судлаачид хийж гүйцэтгэдэг. Жишээлбэл, хөгжлийн бэрхшээлтэй холбоотой асуудлаар хотын захиргаа тусгай мэргэжилтэнг томилж цэцэрлэгүүдээр явуулж багш нарт эдгээр хүүхдэд үзүүлэх халамж, боловсролын үйлчилгээний зөвлөгөө өгүүлдэг тогтолцоог бий болгоод байна.
Эх сурвалж:
Очаномизү Их Сургуулийн Хүүхэд залуучуудын хөгжил, боловсролын судалгааны төв
"Бага насны хүүхдийн боловсрол" номоос